Friday, February 8, 2019

PUPUH SUNDA DAN RAGAMNYA

          

 

        Minat kaum muda terhadap Seni Sunda semakin hari kian menurun. Mungkin itu sebabnya, berbagai kompetisi yang berkaitan dengan Seni Sunda khususnya semakin sering diadakan. Salah satunya adalah Pasanggiri Pupuh Sunda yang diselenggarakan di berbagai jenjang pendidikan.


Pupuh adalah karya sastra berbentuk puisi yang termasuk bagian dari khazanah sastra Sunda. Pupuh itu terikat oleh patokan (aturan) pupuh berupa guru wilangan, guru lagu, dan watek. Guru wilangan adalah jumlah engang (suku kata) tiap padalisan (larik/baris). Guru lagu adalah sora panungtung (bunyi vokal akhir) tiap padalisan. Sedangkan watek adalah karakteristik isi pupuh.

            Jumlah pupuh semuanya terdapat 17 jenis pupuh yang terbagi ke dalam dua kategori, yaitu 4 jenis pupuh termasuk ke dalam Sekar Ageung dan 13 jenis pupuh lainnya termasuk ke dalam Sekar Alit. Pupuh Sekar Ageung bisa ditembangkan (dinyanyikan) dengan menggunakan lebih dari satu jenis lagu, sedangkan pupuh Sekar Alit hanya bisa ditembangkan dengan satu jenis lagu saja. Berikut ini adalah jenis pupuh yang dimaksud:
 

17 Sekar Pupuh

1. ASMARANDANA

2. BALAKBAK

3.DANGDANGGULA

4. DURMA

5. GAMBUH

6. GURISA

7. JURUDEMUNG

8. KINANTI

9. LANDRANG

10. LAMBANG

11.MAGATRU

12. MASKUMAMBANG

13. MIJIL

14. PANGKUR

15. PUCUNG

16. SINOM

17. WIRANGRONG



                                                                         
Macam-macam Kelompok Pupuh

Sekar Ageung
 
 Pupuh Kinanti
Pupuh Sinom
Pupuh Asmarandana
Pupuh Dangdanggula


Sekar Alit 
 
Pupuh Balakbak
Pupuh Durma
Pupuh Gambuh
Pupuh Gurisa
Pupuh Jurudemung
Pupuh Ladrang
Pupuh Lambang
Pupuh Magatru
Pupuh Maskumambang
Pupuh Mijil
Pupuh Pangkur
Pupuh Pucung
Pupuh Wirangrong

Setiap pada (bait) ke-17 jenis pupuh di atas memiliki jumlah padalisan yang tidak sama, begitupun dengan patokan pupuh berupa guru wilangan, guru lagu, dan watek ke-17 jenis pupuh di atas itu pun berbeda. Di bawah ini pembahasan pupuhnya yaitu sebagai berikut :



1.      KINANTI 
 
Watek:
Menggambarkan perasaan sedang menanti (nungguan), khawatir (deudeupeun), atau rasa sayang (kanyaah).

Guru Wilangan dan Guru Lagu:
8-u, 8-i, 8-a, 8-i, 8-a, 8-i

Contoh Pupuh:
Budak leutik bisa ngapung
Babaku ngapungna peuting
Nguriling kakalayangan
Néangan nu amis-amis
Sarupaning bungbuahan
Naon baé nu kapanggih



2.      SINOM 
 
Watek:
Menggambarkan rasa gembira (gumbira) atau rasa sayang (kadeudeuh).
Guru Wilangan dan Guru Lagu:

8-a, 8-i, 8-a, 8-i, 7-i, 8-u, 7-a, 8-i, 12-a

Contoh Pupuh:
Warna-warna lauk émpang
Aya nu sami jeung pingping
Pagulung patumpang-tumpang
Ratna Rengganis ningali
Warnaning lauk cai
Lalawak patingsuruwuk
Sepat patingkarocépat
Julung-julung ngajalingjing
Sisi balong balingbing sisi balungbang



3.      ASMARANDANA
 
 Watek:
Menggambarkan rasa asmara (kabirahian), cinta kasih (deudeuh asih), atau rasa sayang (nyaah).

Guru Wilangan dan Guru Lagu:
8-i, 8-a, 8-é/o, 8-a, 7-a, 8-u, 8-a

Contoh Pupuh:
Éling-éling mangka éling
Rumingkang di bumu alam
Darma wawayangan baé
Raga taya pangawasa
Lamun kasasar lampah
Nafsu nu matak kaduhung
Badan anu katempuhan



4.      DANGDANGGULA 
 
Watek:
Menggambarkan rasa kedamaian (katengtreman), keindahan (kawaasan), keagungan (kaagungan), atau kegembiraan (kagumbiraan).

Guru Wilangan dan Guru Lagu:
10-i, 10-a, 8-é/o, 7-u, 9-i, 7-a, 6-u, 8-a, 12-i, 7-a

Contoh Pupuh:
Sing aringet ulah salah harti
Ngomongkeun batur téh penting pisan
Ngomong-ngomong tong polontong
Kabéh ngomongkeun batur
Keur muru hirup nu walagri
Diajar ngalalampah
Napak hirup batur
Maca kana pangalaman
Léngkah nu hade keur picontoeun diri
Nu goréng mah singkahan



5.      BALAKBAK
  Watek:
Menggambarkan lelucon (heureuy) atau komedi (banyol).
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
15-é, 15é, 15-é
Contoh Pupuh:
Aya warung sisi jalan ramé pisan, Citaméng
Awéwéna luas-luis los ka dapur, ngagoréng
Lalakina los ka pipir nyoo monyét, nyanggéréng



6.      DURMA 
 
Watek:
Menggambarkan rasa marah (ambek), besar hati (gedé haté), atau semangat (sumanget)
 
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
12-a, 7-i, 6-a, 7-a, 8-i, 5-a, 7-i
 
Contoh Pupuh:
Di mamana penjajah pada marudah
Lantaran dikiritik
Ku ahli nagara
Yén éta lampah jahat
Tapina kalah mudigdig
Ambek-ambekan
Dasar nu buta-tuli



7.      GAMBUH
 
Watek:
Menggambarkan rasa sedih (kasedih), susah (kasusah), atau sakit hati (kanyeri).
 
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
7-u, 10-u, 12-i, 8-u, 8-o
 
Contoh Pupuh:
Tuh itu beurit lintuh
Mani rendey anakna sapuluh
Arilikan gambarna masing taliti
Anakna kabéh ngariung
Saregep hormat ka kolot



8.      GURISA
 
Watek:
Menggambarkan orang yang sedang melamun (ngalamun) atau melamun kosong (malaweung)
 
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
8-a, 8-a, 8-a, 8-a, 8-a, 8-a, 8-a, 8-a
 
Contoh Pupuh:
Hayang teuing geura beurang
Geus beurang rék ka Sumedang
Nagih ka nu boga hutang
Mun meunang rék meuli soang
Tapi najan henteu meunang
Mo rék buru-buru mulang
Rék terus guguru nembang
Jeung diajar nabeuh gambang



9.      JURU DEMUNG
 
Watek:
Menggambarkan rasa bingung, susah dengan apa yang harus dilakukan (pilakueun).
 
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
8-a, 8-i, 8-a, 8-i, 8-a, 8-i
 
Contoh Pupuh:
Mun pinanggih jeung kasusah
Omat ulah rék nguluwut
Pasrahkeun ka Gusti
Ihtiar ulah tinggal
Neda kurnia Nu Agung



10.  LADRANG
 
Watek:
Menggambarkan rasa lelucon (banyol) dengan maksud menyindir (nyindiran)
 
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
10-i, 4-a (2x), 8-i, 12-a
 
Contoh Pupuh:
Coba teguh masing telek telik
Éta gambar, éta gambar
Sugan nyaho, Ujang nyai
Sato naon reujeung di mana ayana



11.  LAMBANG
 
Watek:
Menggambarkan rasa lelucon (banyol) tetapi banyol yang mengandung hal yang harus dipikirkan.
 
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
8-a, 8-a, 8-a, 8-a
 
Contoh Pupuh:
Riab anu lalumpatan
Lumpat bari tatanggahan
Tingalasruk susurakan
Rék ngarucu langlayang



12.  MAGATRU
 
Watek:
Menggambarkan rasa sedih, penyesalan (handeueul) oleh perilaku sendiri, atau menasehati (mapatahan).
 
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
12-u, 8-i, 8-u, 8-i, 8-o
 
Contoh Pupuh:
Coba teguh naon nu sukuna tilu
Panon opat henteu galib
Leumpangna rumanggieung laun
Éstuning ku matak watir
Dongko bari oho-oho



13.  MASKUMAMBANG
 
Watek:
Menggambarkan rasa kesedihan (kanalangsaan), sedih dengan sakit hati.
 
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
12-i, 6-a, 8-i, 8a
 
Contoh Pupuh:
Duh manusa mana teungteuingeun teuing
Nyangsara pohara
Naha naon dosa kuring
Anu matak dikurungan
 
 

          Demikian macam ragam pupuh yang dapat saya tampilkan pada postingan ini. Silakan dikoreksi jika ada kesalahan. Semoga bermanfaat :)